هویت، نَسَب و تعلق؛ نگاهی به ریشه‌های فرهنگی در ثبت احوال ✦
مقدمه در دنیای امروز، مسئله‌ی هویت فردی و خانوادگی یکی از مباحث مهم فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی به شمار می‌آید. بسیاری از ما هنگام مواجهه با شناسنامه‌ها، به پسوندهایی برمی‌خوریم که نام محل تولد پدر یا نیاکان‌مان را یادآور می‌شوند؛ حتی اگر خودمان در شهری دیگر متولد شده باشیم. این نکته، گرچه ممکن است برای برخی تعجب‌برانگیز باشد، اما ریشه در نگاهی عمیق‌تر به مفهوم هویت دارد. در این مقاله، تلاش می‌کنیم به ابعاد دینی، اجتماعی و فرهنگی این مسئله بپردازیم. ✦ اهمیت نَسَب در نگاه دینی در آموزه‌های اسلامی، احترام به نَسَب و حفظ هویت خانوادگی جایگاه ویژه‌ای دارد. در عین حالی که اسلام با تعصب بی‌جا نسبت به اصل و نژاد مخالف است، اما انکار نَسَب و نسبت خانوادگی را رفتاری نکوهیده می‌داند. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمود: > «لَا یَنْتَسِبُ إِلَى غَیْرِ أَبِیهِ إِلَّا الْوَلَدُ الزِّنَا» تنها فرزند نامشروع است که نسبت پدر خود را انکار می‌کند. (کنز العمال، حدیث ۳۹۳۳۹) از سوی دیگر، پیامبر در برخورد با نام‌ها و القاب زشت و ناپسند دوران جاهلیت، گاه نام افراد را تغییر می‌دادند تا معنایی بهتر و فرهنگی‌تر پیدا کند. این نکته، نشان‌دهنده‌ی آن است که گرچه نام و نام خانوادگی قابل تغییر است، اما نَسَب و ریشه قابل انکار نیست. ✦ مفهوم تعلق فرهنگی و جغرافیایی یک انسان، هرچند در مکانی متفاوت از سرزمین نیاکانش متولد شده باشد، باز هم به خاستگاه تاریخی و فرهنگی خاندانش تعلق دارد. مانند نهال سیبی که اگرچه در خاکی بیگانه کاشته شود، اما همچنان سیب لبنانی یا رومی یا گلاب باقی می‌ماند. این اصل در مورد انسان نیز صادق است. برای مثال، شهدای گرانقدر روستای دیولق، هرچند در تهران، اردبیل یا حتی کرمانشاه به دنیا آمده‌اند، ولی به‌دلیل پیوند نَسَبی با این روستا، در حافظه‌ی مردم دیولق «شهدای دیولق» محسوب می‌شوند. از جمله، شهید خسرو صبوری که در هرسین کرمانشاه متولد شد اما در لیست شهدای دیولق ثبت شده است. ✦ حب الوطن و ارتباط با ریشه در فرهنگ اسلامی، حبّ‌الوطن نشانه‌ای از ایمان است. روایت معروفی از پیامبر اکرم نقل شده که می‌فرماید: > «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الإیمان» دوستی وطن، از نشانه‌های ایمان است. شاعر نیز به‌زیبایی گفته است: > هر کرا مهر وطن در دل نباشد کافر است معنی حب‌الوطن، فرمودهٔ پیغمبر است از همین رو، اگر فرزندی در کشوری چون آمریکا متولد شود، ممکن است از نظر حقوقی تبعه‌ی آن کشور باشد، اما از نظر فرهنگی و نَسَبی، همچنان ایرانی است و نمی‌تواند هویت و گذشته‌ی خویش را نادیده بگیرد. ✦ مرز میان تعصب و حفظ سنت اسلام، تعصب جاهلانه و افتخار کورکورانه به اصل و نسب را نمی‌پذیرد. قرآن کریم کسانی را که از سنت‌های غلط نیاکان خود تقلید می‌کنند نکوهش کرده و می‌فرماید: > «إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّهْتَدُونَ» ما پدران خود را بر آیینی یافته‌ایم و به همان راه می‌رویم. (سوره زخرف، آیه 22) با این حال، حفظ سنت‌ها و خصائص نیک نیاکان، اقدامی شایسته است. انسان باید سنت‌های غلط و جاهلی را اصلاح کند و در عین حال، میراث‌های ارزشمند نیاکان خود را زنده نگه دارد؛ زیرا هویت انسانی، مجموعه‌ای از «اصل، ایمان و فرهنگ» است. ✦ نتیجه‌گیری ثبت پسوندهای محلی در شناسنامه‌ها، تنها یک عرف اداری نیست؛ بلکه نشانه‌ای از تعلق و پیوستگی فرهنگی و نَسَبی ما به ریشه‌های خویش است. انکار اصل و نسب، نه‌تنها از منظر اخلاقی و اجتماعی، بلکه از دیدگاه دینی نیز ناپسند و نکوهیده است. در روزگاری که هویت‌ها به‌راحتی قابل مخدوش شدن هستند، پایبندی به ریشه، با شناخت، تعقل و آگاهی، نه تنها امری لازم بلکه گامی در جهت حفظ وحدت، فرهنگ و اصالت ماست. نویسنده: بهروز صبوری سال نگارش: ۱۳۹۵
)
الهم کن لولیک الفرج
الهم کن لولیک الفرج
الهم کن لولیک الفرج
الهم کن لولیک الفرج
